Πάνορμος

Στο βόρειο άκρο της Κεφαλονιάς, στη χερσόνησο της Ερίσου, απέναντι από την Ιθάκη και πολύ κοντά στη Λευκάδα, σε ένα μικρό, φυσικό κόλπο, εκεί που σήμερα απλώνεται ο οικισμός του Φισκάρδου, ιδρύθηκε η πόλη Πάνορμος: «καὶ ὁ Ἐφέσιος Ἀρτεμίδωρος ἐν τῷ πέμπτῳ τῆς εἰς ἕνδεκα συνηγμένης αὐτῷ πραγματείας γράφει ταῦτα·  τῆς Κεφαλληνίας ἀπὸ Πανόρμου λιμένος πρὸς ἀνατολὴν ἀπέχουσα δώδεκα στάδια νῆσός ἐστιν  Ἰθάκη» (Πορφύριος 4).

Το λιμάνι της πόλης προστατευμένο από τη χερσόνησο του Φουρνιά ήταν ιδανικό για τον ασφαλή ελλιμενισμό των πλοίων κατά το ταξίδι τους είτε προς την Ελλάδα, είτε προς τη Δύση και επομένως το σημείο ήταν κατάλληλο για την ανάπτυξη μιας πόλης, η οικονομία της οποίας θα βασιζόταν κατά ένα μεγάλο βαθμό στο εμπόριο. Προστάτης της ήταν ο «λιμενοσκόπος Φοίβος», στον οποίο και θα είχε αφιερωθεί ιερό, καθώς ήταν σύνηθες πόλεις ιδρυμένες σε, απάνεμους κολπίσκους, να συνδέονται με τη λατρεία του θεού: «Φοῖβε, Κεφαλλήνων λιμενοσκόπε, θῖνα Πανόρμου ναίων, τρηχείης ἀντιπέρην Ἰθάκης» (Αντίπατρος Θεσ. Ανθ. Παλ. Χ. 25).

Το κέντρο της πόλης, της οποίας τα κατάλοιπα, που αποκαλύπτονται, ανάγονται στους ρωμαϊκούς και υστερορωμαϊκούς χρόνους, βρισκόταν στον πυρήνα του σημερινού Φισκάρδου, στη θέση «Τηγάνια», όπου εντοπίστηκε η αγορά. Μάλιστα, η αποκάλυψη βάθρου – βάσης – αγάλματος που κοσμούσε την πλατεία της και είχαν αφιερώσει οι Πανορμίτες σε ευεργέτη τους αποτελεί την ανασκαφική επιβεβαίωση της ταύτισης της αρχαίας πόλης Πανόρμου με το σημερινό παραδοσιακό οικισμό.

Οι έρευνες στην περιοχή αποκαλύπτουν μνημεία στην αρχιτεκτονική των οποίων, όπως συμβαίνει και στη Σάμη, διαπιστώνονται επιρροές από γνωστά μεγάλα κέντρα της κυρίως Ελλάδας και της Ιταλίας. Μια μικρή θεατρική κατασκευή, πολύ κοντά στην αγορά,  αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης. Ενώ, χαρακτηριστικά είναι τα μαυσωλεία της, στα οποία αποτυπώνεται η ανάγκη των κατόχων τους για αυτοπροβολή και διατήρηση της  αναγνωρισιμότητάς τους μετά θάνατο.

Στους πρωτοβυζαντινούς χρόνους η πόλη εξακολουθεί να γνωρίζει μεγάλη ακμή, γεγονός που βεβαιώνεται και από την ανέγερση μιας επιβλητικής βασιλικής στη χερσόνησο του Φουρνιά. Από το τέλος, της ίδιας περιόδου και μετά η πόλη χάνει την παλιά της αίγλη και συρρικνώνεται. Το όνομα Πάνορμος απαντάται τουλάχιστον μέχρι το 1264, οπότε αναφέρεται στο πρακτικό της λατινικής επισκοπής. Το σημερινό όνομα του οικισμού, θεωρείται ότι αποτελεί παραφθορά του ονόματος του Νορμανδού βασιλιά Ροβέρτου Γυισκάρδου, που πέθανε το 1084 στην περιοχή ερχόμενος να βοηθήσει στην απόπειρα κατάληψης του νησιού από τους Νορμανδούς. Στη θέση της αρχαίας πόλης αναπτύχθηκε από το τέλος του 18ου αι. ο παραδοσιακός οικισμός του Φισκάρδου, ο οποίος σήμερα αποτελεί το σημαντικότερο τεκμήριο – σύνολο της προσεισμικής αρχιτεκτονικής της Κεφαλονιάς (πριν τους σεισμούς του 1953).